Sinds november 2009, de dag dat een groot aantal ontvreemde e-mails van de Universiteit van East-Anglia onder de noemer ‘climategate’ op het internet werd geplaatst, is het klimaatdebat er bepaald niet eenvoudiger op geworden. Daarvoor was het leven simpel: het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) vatte eens in de zoveel jaar de wetenschap samen in een lijvig rapport, waarop de wereldpolitiek ja en amen zei, en vervolgens via moeizame internationale processen tot globale afspraken probeerde te komen, waar overigens weinig van terechtkwam.
Intussen laat het International Energy Agency IEA weten dat de uitstoot van CO2 vorig jaar hoger was dan ooit tevoren, en dat het niet meer gaat lukken de temperatuurstijging nog binnen de 2 graden Celsius te houden.
 |
| KNMI, kenniscentrum voor weer en klimaat |
Sinds een jaar of wat is het, in het publieke debat en in de media, een beetje een zooitje. Berichten over een ongekend snelle stijging van de CO2-uitstoot en over de onmogelijkheid de temperatuurstijging nog beneden de 2 graden Celsius te houden (IEA), worden afgewisseld met artikelen waarin wordt gesteld dat sprake is van afkoeling in plaats van opwarming. En met beschuldigingen dat klimaatwetenschappers partijdig en niet onafhankelijk zouden zijn, zoals Tweede-Kamerlid René Leegte onlangs nog over het KNMI beweerde. Daarvoor verontschuldigde hij zich later wel.
Wat zijn nu betrouwbare bronnen, wat niet? Hieronder een aantal van mijn favoriete boeken, sites en andere bronnen, en tevens een aantal verwijzingen naar ‘sceptische’ documentatie, voor wie zich in de ideeën uit die hoek wil verdiepen. Aan het eind van deze post staan ze systematisch in een paar hoofdcategorieën achter elkaar.
Recent zijn een paar populair-wetenschappelijke boeken verschenen die aanbevelenswaardig zijn.
In Nederland publiceerde prof. Pier Vellinga, Wageningen Universiteit, Hoezo Klimaatverandering? Vellinga bespreekt wat in de klimaatwetenschap zo goed als zeker is, en waarover nog meer of minder twijfel bestaat. Een nuttige oefening is de vergelijking die Vellinga maakt met andere grote milieuthema’s waarbij de wetenschap een wezenlijke rol heeft gespeeld in de probleemanalyse en beleidsvoorbereiding, zoals verzuring en het gat in de ozonlaag. Ook toen werden wetenschappers van overdrijving beticht, en soms zelfs is dat nog, met terugwerkende kracht het geval. Internetfora, maar ook serieuzer te achten media als Volkskrant en HP-De Tijd, gaven vorig jaar ruimte aan de filosoof Jaffe Vink die zonder merkbare natuurwetenschappelijke kennis kletspraat over zure regen mocht spuien.
Vellinga behandelt een groot aantal ‘sceptische’ argumenten op zakelijke en genuanceerde wijze. Zijn opponenten duwden hem jarenlang in de hoek van het ‘alarmisme’; dat verwijt kan op grond van dit evenwichtige boek lastig worden volgehouden.
Skeptical Science
Een feller geluid komt uit Australië, van John Cook van de onvolprezen website http://www.skepticalscience.com/, die met Haydn Washington Climate Change Denial – Heads in the Sand schreef. Cook en Washington gaan niet alleen op de inhoudelijke argumenten in, maar ook op de achtergronden van de scepsis en de sceptici, die ze systematisch ontkenners (denialists) noemen. Reguliere wetenschap is scepsis, vinden de auteurs, de eretitel scepticus hoort daar thuis, niet bij degenen die juist de wetenschap negeren.
Het boek leunt deels op de genoemde website skepticalscience, waar zo ongeveer elk gebruikt en denkbaar argument in de klimaatdiscussie grondig wordt behandeld, soms zelfs op verschillende niveaus (basic, intermediate, advanced). Naast de reeks van argumenten zijn er dagelijkse posts die actualiteiten en capita selecta behandelen.
Uit dezelfde koker komt de handzame Scientific Guide to Global Warming Skepticism, vrij als PDF te downloaden van genoemde site, en nu ook in Nederlandse vertaling verschenen.
Een voorloper(tje) van deze beide boeken is van onze zuiderbuur Peter Tom Jones – Klimaatcrisis – het failliet van het klimaatscepticisme. Een kort (52 pagina’s), klein (1/3 van een A4tje) en kernachtig werkje, dat zo in de binnenzak meekan.
O, Lord
Door zijn stellige, assertieve toonzetting kan Skepticalscience zich niet in grote waardering van sceptische zijde verheugen. Maar dat geldt nog sterker voor http://www.realclimate.org/, waar een aantal bekende wetenschappelijke ‘klimaathaviken’ zoals Gavin Schmidt (NASA), Michael Mann (Penn State University), Stefan Rahmstorf (Potsdam Institut) en anderen actuele wetenschap bespreken en duiden. Scott Mandia, van het blog http://profmandia.wordpress.com/, kan eveneens als klimaathavik worden beschreven. Mandia is een van de drie oprichters van het Climate Science Rapid Response team, dat vooral de media helpt bij prangende klimaatvragen.
 |
| 'Cimaclown' Christopher Monckton |
Een van de andere grondleggers van dit team is prof. John Abraham, die heel wat uurtjes heeft besteed om de beweringen van de zich Lord noemde maar zeer eloquente climaclown (ja, naast cliniclowns zijn er ook climaclowns) Christopher Monckton te demonteren. Wie eens 50 minuten over heeft om te zien hoe een wetenschapper systematisch desinformatie te lijf gaat, Abraham’s presentatie is de moeite waard: http://www.stthomas.edu/engineering/jpabraham/. His Lordship timmert sindsdien een stuk minder aan de weg, en zelfs zijn klimaatsceptische vrienden lijken niet meer zo met hem weg te lopen.
Alleen in Australië wordt hij dankzij de kolenlobby aldaar nog echt als een Lord behandeld.
Blogosfeer
We blijven nog even in de blogosfeer: http://tamino.wordpress.com/. Deze ‘Tamino’ heeft zijn identiteit formeel nog niet onthuld, maar het heeft er alle schijn van dat het gaat om de statisticus Grant Foster, auteur van het bijzonder aardige en snel uit te lezen boekje Noise: Lies, Damned Lies, and Denial of Global Warming (uitg. Lulu, 2010). Tamino geeft eens in de zoveel dagen een statistische analyse van trends en ontwikkelingen: CO2- en methaan-concentraties en –uitstoot, frequenties van tornado’s, zee-ijs, noem maar op.
Van de statistiek surfen we naar beleid. Op beleids- en maatschappelijke discussies rond klimaat gaat http://climateprogress.org/ dagelijks in, maar ook meer wetenschappelijke analyses en discussies worden niet geschuwd. Een favoriet, wat mij betreft.
Verdere klimaatblogs waarop ik regelmatig een kijkje neem (maar er zijn nog talloze andere interessante blogs) staan in de lijst onderaan deze post.
De Staten van het klimaat
Een belangrijke entree tot klimaatkennis in Nederland is http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/home.asp, waarop de belangrijkste kennisinstituten in Nederland samenwerken. Grondig werk dan ook allemaal, op dat Klimaatportaal, met als niet onverwacht nadeel dat de actualiteit te wensen overlaat. Zo duurde het ongeveer een half jaar voordat er een reactie kwam op Marcel Crok’s boek De Staat van het Klimaat.
Zie ook diens website, http://www.staatvanhetklimaat.nl/. Maar onder het motto ‘Het duurt een paar maanden, maar dan heb je ook wat’, was de reactie op Klimaatportaal wel uitgebreid: http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/start.asp?i=0&j=0&k=0&p=0&itemid=983&i=9&j=2&k=0&p=0.
Crok’s Staat van het klimaat is echter niet te verwarren met de jaarlijkse brochures De Staat van het Klimaat 2010 en eerdere jaren, van de gezamenlijke Klimaatportaal-partners. Ieder jaar een lezenswaardig overzicht, met dit jaar bijzondere aandacht voor de sceptische argumenten, in het kielzog van de onder meer door de Richard de Mos en Martin Bosma (PVV) en Helma Neppérus (VVD) aangezwengelde discussie: “Het sneeuwt, dus er is geen klimaatverandering”. De bespreking van de klimaatsceptische argumenten in De Staat van het Klimaat, waaraan ook het KNMI prominent meewerkt, zijn tevens een weerlegging van de beschuldigingen door kamerlid René Leegte aan het adres van het KNMI nog voor hij deze uitte.
De publicaties zijn te downloaden op http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/start.asp?i=8&j=2&k=0&p=0&itemid=652, en tevens als fraai uitgegeven en toch gratis brochure te bestellen. Als de aanwijzingen niet bedriegen, zal het Klimaatportaal meer de actualiteit zoeken. Een start werd gemaakt met het dossier ‘droogte’, dat nu regelmatig zal worden bijgehouden.
De boekenkast
M’n boekenkast met werken over klimaat begint uit te puilen, het is haast niet bij te benen, zowel van reguliere als ‘sceptische’ zijde verschijnen tal van werken. Ik noemde er al een paar, maar licht er nog een paar uit die mij hebben geholpen mijn beeld te vormen. Verwijzingen naar sceptische sites en boeken volgen aansluitend.
Een basisboek is David Archer’s Global Warming – Understanding the Forecast, waar de hele natuurwetenschappelijke achtergrond van de Global Warming Theorie uiteen wordt gezet, voor wie niet te benauwd is voor een stevige exacte inleiding. Is dat boek te veel van het goede? Hier zijn Archer’s colleges aan de Universiteit van Chicago te vinden: http://geoflop.uchicago.edu/forecast/docs/lectures.html. Wandel vooral ook verder op die website rond. Sterk vond ik ook Archer’s The Global Carbon Cycle, die de koolstofcycli beschrijft, en The Long Thaw, dat vooral ingaat op de paleoklimatologische kennis uit het verre verleden. Paleoklimatologische studies zijn de moeite waard, omdat aan de hand van gebeurtenissen uit het verleden kan worden geprobeerd de zgn klimaatgevoeligheid op empirische basis te schatten. De klimaatgevoeligheid is de temperatuurverandering op aarde bij een verdubbeling van de CO2-concentratie (of meer algemeen: van de verandering van de stralingsbalans). Schattingen van de klimaatgevoeligheid op basis van paleoklimatologie pakken doorgaans hoger uit dan de range die het IPCC aanhoudt: 2 – 4,5 graad Celsius per verdubbeling van de CO2-concentratie, en die vooral op fysische modelberekeningen zijn gebaseerd. Daarin gaat het vooral om de zgn. korte-termijn feedbacks: wolken, waterdamp en veranderingen in ijs/water-oppervlak waardoor het albedo (‘weerkaatsing’) van de aarde verandert. De paleo-schattingen nemen – per definitie – ook langere-termijn feedbacks mee, zoals het vrijkomen van extra koolstof bij doorgaande opwarming. Omgekeerd zijn grote geologische klimaatveranderingen zoals de ijstijden niet goed te begrijpen als een lage klimaatgevoeligheid wordt verondersteld.
 |
| Prof. Richard Alley, wetenschappelijk cabaret |
Archer is een helder denker, schrijver en spreker, maar opmerkelijker nog, door zijn handen-, hoofd- en voeten-presentaties, is prof. Richard Alley, hoogleraar geologie aan de Penn State University. Hier is zijn website: http://earththeoperatorsmanual.com/. Bekijk vooral ook een van de verschillende youtube-filmpjes met en over hem. Een topper is de wijze waarop Alley aan de Republikeinse Afgevaardigde en klimaatontkenner Dana Rohrabacher in een halve minuut de Milankovic-cycli uitlegt: http://www.youtube.com/watch?v=L2m9SNzxJJA. Zegt Alley tegen de duidelijk niet zo snuggere Rohrabacher: “Your brightness is the sun, this [Alley wijst naar zijn hoofd] is the earth” – puur wetenschappelijk cabaret.
Twee boeken die een heel breed veld bestrijken zijn Storms of my Grandchildren, van misschien wel ’s werelds bekendste klimaatwetenschapper van NASA, James Hansen, en (helaas vorig jaar overleden) Stephen Schneider’s – Science as a Contact Sport. Vooral ook de moeite waard omdat ze niet alleen de klimaatwetenschap helder uiteenzetten, maar ook biografisch en anekdotisch hun ervaringen in de wetenschap, met de media en last but not least met beleidsmakers beschrijven.
Het mengsel van persoonlijk relaas en een beknopte inleiding tot de klimaatwetenschap is ook de kern van het indrukwekkende Global Warming and Political Intimidation, van prof. Raymond Bradley, een van de drie opstellers van de oorspronkelijke 'hockeystick'. De wijze waarop klimaatwetenschappers het werken bijna onmogelijk wordt gemaakt door intimidatie, karaktermoord, spindoctoring, en bedreigingen is te triest voor woorden. Bradley ervoer aan den lijve de verwoestende kracht van de tandem vrijemarktideologen en fossiele-industriebelangen die door Oreskes en Conway in Merchants of Doubt is ontrafeld (zie verder).
Er zijn magazijnen vol met meer gespecialiseerde boeken, laat ik er één uitlichten die mijn aandacht trok vanwege de controverses over temperatuurmetingen en de daarmee samenhangende ‘data wars’: Paul Edwards – A Vast Machine. Hoezo discussie over wat de ‘echte en juiste data’ zijn, stelt Edwards na een dikke 2 jaar diepgravend onderzoek: metingen, ‘signalen’, betekenen niets zonder algoritmen, modellen en computers. Verplichte kost voor wie diep in de data-discussies wil duiken. Zoals steeds meer gebruikelijk is, is er bij het boek een ondersteunende website: http://avastmachine.blogspot.com/.
Achtergronden scepsis
Nu dan de achtergronden van de sceptische en ontkennings’beweging’, althans van een deel daarvan, want het is niet terecht alle zich scepticus noemende personen over een kam te scheren – net zo min als het juist of behulpzaam is alle klimaatwetenschappers en –professionals als ‘alarmist’ te betitelen.
 |
| Merchants of Doubt, onmisbaar om (een deel van) de sceptici beter te begrijpen |
Een buitengewoon belangwekkend boekwerk is geschreven door Naomi Oreskes & Erik Conway – Merchants of Doubt, website: http://www.merchantsofdoubt.org. Oreskes en Conway analyseren de werkwijze van de als wetenschappers vermomde lobbyisten, veelal werkzaam in conservatief-neoliberale denktanks, die betaald door belaagde industrieën (tabak, energiesector, chemie) twijfel zaaien en zo maatregelen jarenlang weten tegen te houden. De achtergrond: een combinatie van vrijemarktideologie en private belangen, geheel in lijn met Hans Achterhuis’ meesterlijke analyse De Utopie van de Vrije Markt (Lemniscaat, 2010). De PR-strategieën van het professionele, ideologisch en belangengedreven smaldeel der sceptici worden blootgelegd in James Hoggan – Climate Cover-up. Eye-openers, deze boeken.
Als laatste in deze rij Mike Hulme – Why we Disagree about Climate Change, die alle horizonten van het klimaatdebat verkent. Naast de fysische basis (kort) bespreekt Hulme zo ongeveer alle denkbare invalshoeken, van sociale psychologie en communicatie tot culturele antropologie, filosofie en spiritualiteit. Een knap werkstuk.
Sceptische werken
Tenslotte de afdeling scepsis. Geen misverstand: natuurlijk zijn er ook authentieke, waarheidszoekende sceptici, maar de bokken zijn soms lastig van de schapen te scheiden omdat de markt overspoeld wordt door materiaal van conservatieve en neoliberale denktanks en instituten uit de Verenigde Staten, en in mindere mate ook Canada en Australië. De geldstromen daarachter zijn lang niet altijd transparant, maar de geldstromen die dat wel zijn blijken goeddeels afkomstig van de fossiele-energie-industrie. Via http://www.sourcewatch.org/ en http://www.desmogblog.com/ is deels te achterhalen hoe de belangenkaarten liggen.
Daarbij komt dat in de blogosfeer, en in het bijzonder in de klimaatsceptische blogosfeer, de mechanismen voor kwaliteitsborging en waarheidsvinding-als-proces zo goed als absent zijn. Het gebeurt maar zelden dat sceptici andere sceptici corrigeren als ze onzin debiteren.
Instituten en websites die werken conform de analyses van Oreskes & Conway en Hoggan zijn onder meer het Science en Public Policy Institute (SPPI http://scienceandpublicpolicy.org/), het Nongovernmental International Panel on Climate Change (NIPCC, http://www.nipccreport.org/), en het Heartland Institute (http://www.heartland.org/environmentandclimate-news.org/index.html). Zo zijn er nog vele andere, meestal met een uitdrukkelijke missie: promote free markets.
Maar let op: het is natuurlijk niet zo dat door belangen gefinancierde studies en rapporten altijd één op één bewuste desinformatie zijn. Blijven kijken naar de inhoud is het devies, en het goede van de contraire, sceptische publicaties kan zijn dat de reguliere klimaatwetenschap scherp moet blijven. Want het grootste deel van het inhoudelijke debat met de sceptici vindt in de wetenschappelijke arena plaats. Wie een goed artikel heeft krijgt dat gepubliceerd in een wetenschappelijk tijdschrift, ook als de financiering van het werk geheel of gedeeltelijk van de oliesector afkomstig is (Pat Michaels van Cato Institute bijvoorbeeld), ook als hij of zij als held en boegbeeld van de sceptici te boek staat (Richard Lindzen, om er maar een te noemen). Maar onmiskenbaar zijn vele marktutopistisch gedreven en/of belangengefinancierde sceptici niet uit op wetenschappelijke waarheidsvinding, maar op beïnvloeding van het publieke en politieke debat, vermomd als wetenschapper.
Ik ben overigens voorstander van een intensievere maatschappelijke naast de wetenschappelijke dialoog tussen de reguliere wetenschappelijke en beleidskaders en de sceptici, en dat ben ik nog steeds. Het is echter lastig in de grote spreiding aan sceptische opvattingen, hypotheses, standpunten, motieven, korte stukjes en uitvoerige werkstukken het kaf van het koren te scheiden. De sceptische argumenten en benaderingswijzen zijn eerlijk gezegd nogal een ratjetoe.
Internationaal zijn vader en zoon Roger Pielke sr. en jr. sceptici die de titel scepticus eer aan doen. Van junior is het boek The Honest Broker, waarin hij verschillende rollen en houdingen van wetenschap en wetenschappers ten opzichte van samenleving en politiek analyseert. Van belang voor ieder die in de interface tussen wetenschap en beleid is geïnteresseerd, of er middenin zit. Hier is junior’s blog: http://rogerpielkejr.blogspot.com/.
Het boek van senior heb ik op aanraden van Marcel Crok net besteld: Roger Pielke sr. - The Climate Fix. Voorproefjes ervan zijn te vinden op zijn blog http://pielkeclimatesci.wordpress.com/.
Roy Spencer, University of Alabama Huntsville, en daar met collega-scepticus John Christy verantwoordelijk voor de UAH satelliet-temperatuurreeksen, schreef de boeken The Great Global Warming Blunder, en Climate Confusion. Spencer’s blog: http://www.drroyspencer.com/. Spencer weet waar hij het over heeft, registreert dat er sprake is van opwarming, maar bestrijdt dat deze man-made is. Daarnaast beargumenteert Spencer dat de klimaatgevoeligheid laag is. Het is de moeite waard niet alleen Spencer’s redenering te bekijken, maar ook naar zijn achtergrond te kijken om beter te snappen hoe hij aan zijn ideeën komt. Dat zou te maken kunnen hebben met de combinatie streng gelovig christelijk (Spencer is creationist) en conservatief neo-liberaal, een in de VS overigens zeer gangbare combinatie. In een interview zei Spencer eens dat hij niet kon geloven dat Onze Lieve Heer de mens de beschikking gaf over fossiele brandstoffen, maar tevens de atmosfeer zo zou hebben gemaakt dat deze het gebruik van die brandstoffen niet zou kunnen opvangen. En in een recent boek over economie, Fundanomics, laat Spencer zien zo mogelijk nog meer in de vrije markt te geloven dan in de schepper zelve. Naar eigen zeggen is zijn rol dan ook: “to protect the interests of the taxpayer and to minimize the role of government”.
Ook aan deze zijde van het klimaatspectrum zijn er publicaties die verder gaan dan alleen de inhoud, en die proberen te duiden waarom de ‘tegenstander’, door de sceptici meestal alarmisten, gelovigen of iets neutraler AGW’ers genoemd denkt en handelt zoals zij doet. Ik noem er één: Larry Bell – Climate of Corruption. De belangen van de klimaatmaffia (wetenschap, politiek, milieubeweging, groene energieleveranciers) zijn volgens Bell de drijvende kracht achter het idee dat er een klimaatprobleem zou zijn.
Zo is in de loop van de afgelopen 10, 20 jaar een compleet sceptisch paralleluniversum ontstaan.
 |
| Een concurrerende Staat van het Klimaat, van wetenschapsjournalist Marcel Crok |
Het van oorsprong kritisch landbouwkundige tijdschrift Spil (http://www.platteland-in-perspectief.nl/) is in Nederland de spreekbuis voor sceptici alhier, naast het dagelijkse blog van Hans Labohm op Dagelijkse Standaard (http://www.dagelijksestandaard.nl/) dat ik een aantal maanden heb gevolgd en becommentarieerd. Nuttig, omdat Labohm als geen ander de weg weet in de klimaatsceptische publicaties, blogs en echokamers (echokamers zijn sites die als doel hebben eindeloos sceptische teksten te herhalen –alen -alen).
IPCC
Met wat inspanningen en een selectie uit deze veelheid van publicaties (die op zijn beurt een persoonlijke selectie is uit nog veel meer materiaal) moet wel een beeld te vormen zijn. Wie maar beperkt tijd wil investeren volstaat met de handzame en leesbare http://www.skepticalscience.com/docs/Guide_Skepticism_Dutch.pdf om de reguliere wetenschappelijke inzichten kort samengevat te zien, en voor meer diepgang toch onvermijdelijk de rapporten van het IPCC, te vinden op http://www.ipcc.ch/publications_and_data/publications_and_data_reports.shtml. Het is verbazingwekkend dat er zo weinig fouten gevonden zijn in zulke uitvoerige assessments.
Als sceptische contramal zou dan het rapport van het NIPCC moeten gelden, http://www.nipccreport.org/reports/2009/2009report.html, een dikke pil waarvan lezing van de executive summary voor de snelle lezer volstaat voor een beeld van de tegenargumenten.
Despair, accept, act
En dan, als u uw eigen ideeën hebt gevormd over wat er met het klimaat aan de hand is, en over de rol van de mens? Als uw beeld is dat er niks aan de hand is, of dat alle verandering van natuurlijke oorsprong is, dan bent u een gezegend mens. Het kan ook zijn dat u, zoals ik, ernstig verontrust raakt. De vraag is dan hoe te handelen.
Aan de ene kant ligt cynisme en apathie op de loer: de situatie is hopeloos, er is toch niks meer aan te doen. Aan de andere kant lonkt ongefundeerd optimisme: ach, ze (of we) lossen het allemaal wel op, kop op, niet zo somber. Voor degenen die een middenweg willen bewandelen schreven Judy McAllister, Erik van Praag en ik het boek De Aarde heeft Koorts, dat in de Engelstalige editie Earth Fever tot onze verrassing medio mei werd bekroond met de Silver Nautilus Book Award in de categorie Environment & Green Values: http://www.cosimobooks.com/blog/2011/05/19/earth-fever-wins-2011-silver-nautilus-book-award/. We reiken de lezer een waaier met inzichten en ideeën aan uit de sociale psychologie en verschillende spirituele tradities, die kunnen helpen om een persoonlijke balans te vinden, en te kunnen handelen in de geest van Vaclav Havel, die in de donkerste dagen in Tsjechoslowakije schreef: “Hoop is een kwaliteit van de ziel, en is niet afhankelijk van wat er in de wereld gebeurt”.
Eind vorig jaar trof ik de Australische filosoof Clive Hamilton op een congres in Brussel, en tot ons beider verbazing ontdekten we dat we boeken met een vergelijkbare strekking hadden gepubliceerd. De conclusie uit Hamilton’s boek Requiem for a Species luidt op de kortste wijze samengevat: Despair - Accept - Act.
Bronnenoverzicht
Boeken over klimaat
Archer, David - Global Warming, Understanding the Forecast (Blackwell Publishing, 2007)
Archer, David - The Global Carbon Cycle (Princeton University Press, 2010)
Archer, David - The Long Thaw, How Humans are Changing the Next 100.000 Years of Earth’s Climate (Princeton University Press, 2009)
Bradley, Raymond S. - Global Warming and Political Intimidation - How Politicians Cracked Down on Scientists as the Earth Heated Up. University of Massachussets Press, Amherst/Boston, 2011.
Bradley, Raymond S. - Global Warming and Political Intimidation - How Politicians Cracked Down on Scientists as the Earth Heated Up. University of Massachussets Press, Amherst/Boston, 2011.
Cook, John & Haydn Washington - Climate Change Denial, Heads in the Sand (EarthScan, 2011).
Edwards, Paul – A Vast Machine; Computer Models, Climate Data, and the Politics of Global Warming (MIT, 2010).
Hansen, James - Storms of my Grandchildren, (Bloomsbury, 2009)
Jones, Peter Tom – Klimaatcrisis, het failliet van het klimaatscepticisme ( Luster, 2009)
Schneider, Stephen – Science as a Contact Sport (National Geographic, 2009).
Vellinga, Pier - Hoezo Klimaatverandering? Feiten, Fabels en Open Vragen (Balans, 2011).
Andere publicaties over klimaat
Scientific Guide to Global Warming Skepticism, http://www.skepticalscience.com/docs/Guide_Skepticism_Dutch.pdf.
Brochures Staat van het Klimaat/Klimaatportaal: http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/start.asp?i=8&j=2&k=0&p=0&itemid=652
Achtergronden van de scepsis
Desmogblog: http://www.desmogblog.com/
Hamilton, Clive – Requiem for a Species; why we Resist the Truth about Climate Change (EarthScan, 2010), website http://www.clivehamilton.net.au/cms/
Hoggan, James – Climate Cover-up; the Crusade to Deny Global Warming (Greystone, 2009)
Hulme, Mike – Why we Disagree about Climate Change, (Cambridge Press, 2009)
Oreskes, Naomi & Erik Conway – Merchants of Doubt; how a Handful of Scientists Obscured the Truth on Issues from Tobacco Smoke to Global Warming (Bloomsbury, 2010).
McAllister, Judy; Erik van Praag & Jan Paul van Soest – Earth Fever; Living Consciously with Climate Change (Cosimo Books, 2010), website http://www.earthfeverbook.com/aboutcosimo.php
Websites en blogs over klimaat
Alley, Richard: http://earththeoperatorsmanual.com/
Klimaatportaal: http://www.klimaatportaal.nl/pro1/general/home.asp
Tamino: http://tamino.wordpress.com/
Verheggen, Bart: http://klimaatverandering.wordpress.com/, en http://ourchangingclimate.wordpress.com/,
Zeeburgnieuws: http://www.zeeburgnieuws.nl/
Zeeburgnieuws: http://www.zeeburgnieuws.nl/
Skeptische boeken en sites
Bell, Larry – Climate of Corruption; Politics and Power Behind the Global Warming Hoax (Greenleaf, 2011).
Crok, Marcel - De Staat van het Klimaat – Een Koele Blik op een Verhit Debat (Paradigma, 2010), website: http://www.staatvanhetklimaat.nl/
Non-governmental International Panel on Climate Change, http://www.nipccreport.org/reports/2009/2009report.html
Pielke jr, Roger – The Honest Broker (Cambridge Press, 2007), site http://rogerpielkejr.blogspot.com/
Pielke sr., Roger - The Climate Fix: What Scientists and Politicians Won't Tell You About Global Warming (Basic Books, 2010). Site http://pielkeclimatesci.wordpress.com/
Spencer, Roy - The Great Global Warming Blunder; how Mother Nature Fooled the World’s Top Climate Scientists (Encounter Books, 2010)
Spencer, Roy - Climate Confusion; How Global Warming Hysteria Leads to Bad Science, Pandering Politicians and Misguided Policies that Hurt the Poor (Encounter books, 2008).
